Dossiers

Burgerslachtoffers 2e WO

Burgerslachtoffers 2e WO
Op 29 september is een plaquette onthuld waarop de Itterse slachtoffers staan van de Tweede Wereldoorlog. Eerder, op 2 juli 2006, is een plaquette onthuld ter nagedachtenis aan de vier omgekomen bemanningsleden van de in de nacht van 2 op 3 juli 1941 in Itteren neergestorte Engelse Whitley bommenwerper. In de 2e Wereldoorlog zijn naast tienduizenden soldaten ook talloze burgerslachtoffers gevallen. Ook burgers geboortig of woonachtig in Itteren. De meeste Itterse burgerslachtoffers zijn gestorven bij het bombardement op de spoorbrug in Maastricht op 18 augustus 1944. In dit boekje willen we met name alle Itterse burgerslachtoffers persoonlijk herdenken.

Verantwoording:

Heemkunde Itteren heeft de definitie van de oorlogsslachtoffers van de “Oorlogsgraven stichting” gebruikt. Deze luidt als volgt:

“Oorlogsslachtoffers zijn volgens onze definitie burgers en militairen die in de strijd met de vijand of door hun handelingen of houding tegenover de vijand het leven hebben verloren. Ook mensen die tijdens de door de vijand opgelegde internering of vervolging overleden zijn, rekenen we hiertoe.”

Volgens de website van “Tweede Wereldoorlog” rekenen we niet alleen de bekende landen zoals Nederland, Engeland, Amerika en Canada maar ook de zogenaamde As-mogendheden hieronder. De As-mogendheden zijn de tegenstanders van de geallieerden: naast Duitsland waren dat onder meer Italië en Japan. De slachtoffers van de As-mogendheden, onder andere die van de Birma spoorlijn behoren hiertoe.

Daarnaast rekenen we de toenmalige inwoners van Itteren en degenen die hier geboren zijn tot de Itterse slachtoffers. Om de juistheid van alle gegevens te bepalen, gebruikten we verschillende bronnen. Op zaterdag 29 september 2018 zal een plaquette onthuld worden ter herinnering van de burgerslachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.

Neergestorte bommenwerper in Itteren

Op woensdag 2 juli 1941 om 22.24 uur vertrokken in totaal 152 bommenwerpers vanuit de RAF-basis Middleton St. George richting Bremen, Keulen, Duisburg en Cherbourg.

Eén van deze bommenwerpers, een Whitley Z6658 van het 78esquadron ging op weg naar Keulen en werd bestuurd door piloot Sergeant George A. Jepson, 20 jaar oud. Daarnaast zaten in het vliegtuig ook navigator Gerald Kennedy, 20 jaar oud, sergeant George Alfred Avory, 20 jaar oud en sergeant John French Hollingworth, 25 jaar oud. De laatste twee waren radiobedienden en schutters. In diezelfde nacht van 2 op 3 juli, om 1.03 uur, werd de Whitley onderschept door een Duitse Messerschmidt Bf 110 nachtjager van 2/NJG. Deze Messerschmidt werd bestuurd door de befaamde nachtjager Oberleutnant Reinhold Knacke. De Whitley werd geraakt door de Messerschmidt en vatte vlam boven ons dorp Itteren.

Het verhaal gaat dat het brandende toestel waarschijnlijk op woningen in Itteren zou storten. Maar doordat de piloot het brandende toestel nog net boven een woning op de hoek van Op de Bos en Geneinde omhoog wist te trekken is dat toentertijd voorkomen. Het toestel was al zo laag boven de grond dat de bemanningsleden zich niet meer in veiligheid konden brengen met hun parachute. Op de plek waar het vliegtuig neerstortte, lag toentertijd hetvoetbalveld van de Itterse Boys. Het toestel kwam neer vlak bij het doel.

Samen met zijn boordmarconist Kurd Bundrock vormde Oberleutnant Reinhold Knacke een uiterst succesvol nachtjagers-duo. Uiteindelijk zouden beide mannen 44 nachtelijke overwinningen weten te halen voordat hun toestel in de nacht van 2 op 3 februari 1943 bij Ede te pletter sloeg. Op 1 juli 1942 werd Reinhold Knacke na 30 Abschusse door generaal Kammhuber gedecoreerd met het Ritterkreuz.
In eerste instantie werden de vier bemanningsleden van de Whitley begraven op de Algemene begraafplaats in Venlo. Daarna hebben ze hun laatste rustplaats gevonden op de Britse Militaire begraafplaats Jonkerbosch te Nijmegen.

Whitley bommenwerper

Na diverse operationele tests en evaluatieproeven werden de eerste vliegtuigen van het type “Whitley Mk.I” begin 1937 afgeleverd. Ze werden steeds verder ontwikkeld tot uiteindelijk de Mk.VII. In Itteren is de Whitley Mk.V neergestort. Hieronder staan gegevens van deze bommenwerper:

Burgerslachtoffers 2e WOHet was een Armstrong Whitworth Whitley Mk.V uit Groot-Brittannië uit de fabriek Armstrong Whitworth Aircraft Ltd. Er was plaats voor 5 bemanningsleden. Het vliegtuig was 21,11 meter lang, 25,6 m. breed en 4,57 m. hoog. Het woog 8.777 kg leeg en 15.196 kg inclusief brandstof, bommen en bemanning. Er zaten 2 Rolls-Royce Marlin X V-12 piston motoren met ieder 1.145 pk in. Het kon maximaal 370 km/uur vliegen en had een bereik van 2.415 km.

Burgerslachtoffers 2e WO

Louise Bartholomeus

Louisa werd geboren op 28 februari 1891 te Itteren en woonde op Geneinde 108. Zij is omgekomen bij een aanval op de spoorbrug aan de Franciscus Romanusweg te Maastricht op 18 augustus 1944. Toen verscheen de “379th Bomb Group” van het Amerikaanse leger, totaal onverwacht, boven Maastricht. Twee formaties van elk 13 stuks B17-bommenwerpers zetten de aanval in op de spoorbrug. Deze bommenwerpers, ook wel vliegende forten genoemd, hadden ieder 6 bommen van 1000 pond aan boord. De spoorbrug werd nauwelijks beschadigd, maar de directe omgeving kreeg de volle laag. Met meetelling van de later overleden gewonden en nooit teruggevonden vermisten waren er zeker 99 maar vermoedelijk 101 slachtoffers. Louisa was een van hen.

We hebben een brief (brief Bartholomeus) ontvangen en letterlijk overgetypt (Brief Maria Bartholomeus) van haar schoondochter Maria Bartholomeus. Daarin schrijft Maria o.a.:

Burgerslachtoffers 2e WODe Oorlog van ’40 tot ’44.

Van Duitsland kregen we het bericht: we zullen de Nederlandse nationaliteit niet schenden, maar 2 dagen later vielen ze ’s morgens ons land binnen. In Itteren, een dorp bij Maastricht, waren twee jongens, 19 en 20 jaar oud, Henrikus, genoemd Harrie Bartholomeus en Sjo Schoonbrood, buurjongens. Ze hadden samen een geheime plaats gemaakt, ondergronds, waar ’s morgens en ’s avonds de radioberichten doorgaf waar de gevechten plaatsvonden, waar het Duitse leger optrok en waar veel krijgsgevangenen en doden vielen.”

Harrie, die aan de Wilhelminasingel werkzaam was bij advocatenkantoor Spauwen, ging dagelijks met de fiets naar zijn werk. In de fietslamp, aan het stuur bevestigd, zaten de berichten verstopt, die werden doorgegeven aan het geheime verzet in Maastricht. De brug werd in Maastricht gebombardeerd op 18 augustus 1944 waar weer doden te betreuren vielen: een jong gezin met baby van 3 maanden: familie Cramer, Harrie’s moeder Louisa Bartholomeus, zijn vriendin Maria Claessens en zijn beste vriend Jeu (Mathias) Dolmans.

“Grote verslagenheid in het dorp Itteren, een harde en verdrietige slag voor Harrie die allen die hij liefhad in een dag verloor. Hij kreeg toestemming om naar de begrafenis te gaan maar moest zich daarna meteen melden. De spanning steeg en de Duitsers trokken verder terug en namen de gevangenen mee. Op het moment dat Harrie zich wilde melden waren de Duitsers al vertrokken.

Henricus Cramer

Burgerslachtoffers 2e WOHenricus (roepnaam Harie) Cramer werd geboren op 8 februari 1919 te Maastricht en is overleden op 18 augustus 1944 bij het bombardement op de spoorbrug in Maastricht. Cramer was van beroep fabrieksarbeider, wonende in Itteren, Geneinde 105, gehuwd met Tien Smeets en vader van Henricus.

In het boek van “Onze Dooden uit den Tweeden Wereldoorlog” van L.H. Beurskens, staat dat de Itterse Boys met een slag bestuurslid H. Cramer en secretaris M. Dolmans verloor. Cramer bevond zich op 18 augustus 1944 met zijn echtgenote en kind, op weg naar Itteren, in de nabijheid van de spoorbrug. Deze werd op dat moment gebombardeerd door geallieerde vliegtuigen. Hij werd getroffen en gedood samen met zijn echtgenote en kind. Het stoffelijk overschot van Cramer werd niet meer teruggevonden. Als bestuurslid en speler heeft hij voor de vereniging zeer verdienstelijk werk verricht.

Burgerslachtoffers 2e WOEén van de ooggetuigen, Geert Verbeet schreef in de Trompetter/Maaspost (via Arie Voorzee) van 13-08-2014:

“… Het was op 18 augustus 1944 een zonnige dag. De ouderen hengelden in de Maas en een groep was aan het zwemmen. We zagen dat het aantal Duitse soldaten in de stad minder werd. Ze waren nerveus. Ik hoorde van mijn vader dat de oorlog op zijn einde liep en dat ze gedwongen waren zich snel terug te trekken. De Amerikaanse luchtmacht voerde tactische bombardementen uit op diverse bruggen over de Maas. Ze wilden het Duitse leger dwars zitten en er ook voor zorgen dat er geen vers materieel naar het front werd gestuurd. ….
Om 18.00 uur verschenen onverwacht stipjes boven Maastricht. In twee formaties van dertien B-17 bommenwerpers kwamen ze aanvliegen uit de richting Borgharen/Itteren. Er was geen alarm. De vliegtuigen waren duidelijk zichtbaar geworden en we dachten dat ze overvlogen. Maar ze kwamen terug en vanaf de Koepelkerk werden de spoorrails gevolgd tot de spoorbrug, want dat was het doel. Iedere bommenwerper had 6 bommen van elk 1000 pond aan boord. Er werden 156 bommen afgeworpen. De brug werd getroffen door maar één bom ….

In totaal vielen 129 slachtoffers. De doden werden naar de Dominicanerkerk gebracht en van daaruit in een lange colonne te voet naar de begraafplaats aan de Tongerseweg gereden. Al de doden werden per paard en wagen vervoerd.”

Anna Cramer-Smeets

Burgerslachtoffers 2e WOAnna (roepnaam Tien) Smeets werd geboren op 7 februari 1923 te Itteren en is samen met haar man en zoontje omgekomen bij het bombardement op de spoorbrug op 18 augustus 1944 in Maastricht.

Via Zicht op Maastricht, vernamen we een verhaal van ooggetuige de heer Hellwig. Hij was aan het zwemmen in de Maas en zag een groot aantal vliegtuigen naderen. Hij dacht dat het Lancasters waren. “Hellwig zag hoe zich twee toestellen losmaakten uit de formatie en de loop van de Maas volgend snel dichterbij kwamen. Even later zag hij bommen vallen, heel even, want toen ze snelheid wonnen, kon hij ze nog alleen horen (fluittoon). Even later voelden ze de grond schudden, zagen ze enorme rookwolken en vervolgens hoorden ze doffe dreunen van de bominslagen.” Hij vernam allerlei verhalen van mensen die waren omgekomen. “Ook de kolenboer uit Borgharen, die met paard en wagen voorbijkwam op de Franciscus Romanusweg (hij had ook nog een van zijn kinderen bij zich), kwam om. Ook van hem, zijn kind en zijn paard en wagen is niets teruggevonden. Volgens Pa Hellwig stond zijn schaduw in een stuk muur gebrand op de plek waar hij stierf.”

Henricus Cramer

Harrieke, het zoontje van Harie Cramer en Tien Smeets kreeg de voornaam van zijn vader. Hij werd geboren op 14 maart 1944 en enkele maanden later op 18 augustus kwam hij om het leven.

Mathias Dolmans

Burgerslachtoffers 2e WOMathias (roepnaam Jeu) Dolmans werd geboren op 24 maart 1919 te Itteren en is overleden op 18 augustus 1944 bij het bombardement op de spoorbrug in Maastricht. Jeu woonde op Geneinde 96 te Itteren.

Op zijn gedachtenisprentje staat o.a. te lezen:
“Zijn laatste weg was een werk van barmhartigheid, om een vriend in nood zijn hulp te betoonen. Als overtuigd katholiek stelde hij zijn leven ook in dienst der Kerk. Enkele jaren besteedde hij als koster zijn beste zorgen aan ’t Godshuis en daarna bleef hij daadwerkelijk zijn belangstelling en ijver tonen. Steeds stond hij op de bres zijn katholieke geloof te verdedigen vooral als propagandist van de Kath. Actie. De laatste dagen van zijn leven waren voorbereidingsdagen om de bisschoppelijke zending voor de Kath. Actie te ontvangen. Door al deze goede eigenschappen was hij bij iedereen bemind, vooral bij zijn ouders wier steun en trots hij was.”

Burgerslachtoffers 2e WOUit “Onze Dooden uit den Tweeden Wereldoorlog”, waarin de overleden bestuursleden van de Itterse boys herdacht worden, staat:
Mathias Joannes Josephus Hubertus, van beroep kantoorbediende, geboren te Itteren den 24 Maart 1919 en wonende aldaar Geneinde 96. Hij overleed, voorzien van de H. Sacramenten der Stervenden te Maastricht op 18 augustus 1944, onder geheel dezelfde omstandigheden als zijn clubgenoot Cramer, waarvan hiervoor melding is gemaakt. Dolmans heeft geruimen tijd met veel ijver en toewijding het secretariaat van de Ittersche Boys gevoerd. Zijn heengaan was voor de vereniging een groot verlies.”

Uit het boek “Dolmans” lezen we dat hij administratief ambtenaar bij Prijsbeheersing en landbouwer te Itteren was.

Burgerslachtoffers 2e WOPierre Gulikers

Pierre Gulikers, geboren 13-03-1893 te Itteren als zoon van Pieter (meubelmaker) en Maria Pieters. Op 1 juli 1920 trouwde hij in Velsen met Kniertje Gorter. Pierre was boekhouder van de Twentsche bank in Haarlem. Tijdens de mobilisatie 1939-1940 was hij ploegcommandant van de Velser Vrijwillige Burgerwacht. In 1942 werd hij lid van de verzetsgroep V-Leger. Hij deed aan onderduikershulp, verzorgde illegale lectuur, observeerde militaire objecten in IJmuiden en haalde geld op voor het Nationaal Steunfonds (NSF). Medio 1944 trad hij in dienst bij aannemer Johannes Anthonius van der Hijden die veel werk voor de Duitsers uitvoerde. Halverwege september 1944 werd hij sectiecommandant van de Binnenlandse Strijdkrachten in Santpoort-Dorp.

Burgerslachtoffers 2e WOVan een kleindochter, kregen we onderstaande e-mail:
“Mijn naam is Agnes Baas-Rispens, kleindochter van Pieter Joseph Hubert Gulikers, dochter van Louisa Gulikers en Dirk Rispens. Via mijn vader en moeder ben ik geïnformeerd over uw voornemen een oorlogsplaquette te onthullen in Itteren a.s. september met o.a. de naam van Opa Gulikers hier op vermeld. Onze familie is blij verrast en vereerd. Wij zijn erg trots op onze vader en opa omdat hij heeft gestreden voor onze vrijheid.
 Helaas zijn er niet veel mensen meer in leven die hem gekend hebben en de 3 dochters (waaronder mijn moeder) die nog wel in leven zijn weten erg weinig van hun vader omdat ze te jong waren ten tijde van zijn dood. Uit de verhalen van mijn oma weet ik dat hij muzikaal was, hij speelde viool en piano en was erg creatief, er is nog wat van zijn houtsnijwerk bewaard gebleven. Het was naar men zegt een lieve echtgenoot en vader. Mijn moeder heeft het niet kennen van haar vader (ze was 2 jaar dat hij overleed) altijd als een groot gemis ervaren.”

Burgerslachtoffers 2e WO

Pierre Gulikers is op 13 februari 1945 gearresteerd na een wraakactie van de voormalige compagnon van zijn werkgever. Aanvankelijk werd hij overgebracht naar het hoofdbureau van politie in IJmuiden. Daarna volgde transport naar het huis van bewaring aan de Weteringschans in Amsterdam. Hier schreef hij bijgaand briefje naar zijn vrouw:
Dit briefje was oorspronkelijk met potlood geschreven en vanuit gevangenschap naar buiten gesmokkeld. Het is later overgetypt omdat het origineel bijna was vergaan.

Burgerslachtoffers 2e WOAls represaille voor de aanslag op SS-Befehlshaber Hanns Albin Rauter op 6 maart 1945 bij Woeste Hoeve is hij samen met Van der Hijden en 51 anderen gefusilleerd.

Pierre Gulikers is overleden op 8 maart 1945 en ligt begraven op de Nederlandse Erebegraafplaats te Bloemendaal, vak 37.

Burgerslachtoffers 2e WOIn IJmuiden is een straat naar Pierre vernoemd.

Burgerslachtoffers 2e WOKoningin Wilhelmina heeft “oma” Kniertje Gulikers-Gorter onderstaande brief gestuurd.

Burgerslachtoffers 2e WOFrederik Paulussen

Frederik (roepnaam Frits) Paulussen werd op 8 september 1903 geboren in Itteren en is overleden op 3 mei 1943 te Kinsayok. Hij ligt begraven op het ereveld van “Kanchanaburi War Cemetery” Thailand, vak 7 rij L nummer 60. De informatie die we over Frits gekregen hebben komt van dochter Lucie Jaspers-Paulussen. Zij heeft ons een handgeschreven brief (brief Lucie Paulussen, die we letterlijk overgetypt hebben Brief Paulussen) gegeven waarvan hieronder een gedeelte.

Frits (of Fred) was de jongste in het gezin van 7 kinderen. De ouders van het gezin zijn beiden op jonge leeftijd overleden en daardoor werd de opvoeding liefdevol overgenomen door de broer van vader: “ome Sjang” en tante. Frits kon “goed leren” en op advies van Burgerslachtoffers 2e WOhet Hoofd der School en de Pastoor, gaf zijn lieve oom hem de gelegenheid om verder te studeren. Ook was hij erg muzikaal en kreeg daarom les van de organist van de kerk die hem op het kerkorgel leerde spelen. Na zijn opleiding was het moeilijk om een aanstelling te krijgen. Daarom gaf hij zich op om uitgezonden te worden naar Nederlands-Indië.”
“Hun heerlijk verlof in Nederland werd echter ruw verstoord door de agressieve toestand en houding van Duitsland. In opdracht van de Nederlandse overheid werd het gezin eerder teruggezonden naar Nederlands-Indië. Als Hoofd der School gaf hij les en leiding aan kinderen met een niet-Nederlandse nationaliteit in de plaats Djombang (Oost Java). Het gezin was ondertussen uitgebreid met een vierde kind. Japan deed een invasie en bezette ook Oost Java.”
Burgerslachtoffers 2e WO“Fred werd samen met lotgenoten naar Thailand getransporteerd om daar de zogenaamde Birma Spoorlijn aan te leggen. Na de Japanse capitulatie en bevrijding kwam het vreselijke bericht voor echtgenote en kinderen dat Fred door uitputting en ziekte was overleden.”

Michael Paulussen  

Michael werd op 2 februari 1933 geboren te Itteren en is op 17 september 1944 overleden.
In het boek van Joop Geijsen ”Oorlogsduet tussen zuid en noord” lezen we dat op vrijdag 15 september de loopgraven bezet waren met soldaten en gevechten plaatsvonden op de Olieberg in Rothem.

Burgerslachtoffers 2e WOOp 17 september 1944 vond de bevrijding omstreeks twee uur plaats met de intocht van de eerste Amerikanen. Er waren wel nog hevige beschietingen van loopgraven door mitrailleurs en duikbommen uit vliegtuigen.

Van het bidprentje lezen we dat Michael door granaatvuur in Rothem gewond is geraakt en naar het toenmalig ziekenhuis Calvariënberg in Maastricht is gebracht.

Mia Paulussen, de zus van Michael, kan zich nog herinneren dat hun vader toentertijd in de schuilkelder zat en moeder aan het praten was met enkele vrouwen. Michael was buiten en kreeg een granaatscherf in zijn hoofd. Even later vond moeder hem met een bebloed hoofd en de elfjarige Michael zei:

“Mam, beuk mehr neet, iech höb gein pijn.” oftewel: “Moeder huil maar niet, ik heb geen pijn.”

 

Burgerslachtoffers 2e WOPetrus Smeets

Petrus (roepnaam Pieke) Smeets werd geboren op 20 januari 1909 en was getrouwd met Anna Verstegen. Hij werd op 3 november 1944 rond 7:50 uur getroffen door de scherven van een vliegende bom terwijl hij aan het werk was aan de spoorlijn bij treinhalte Rothem. Er was één dode en drie zwaargewonden. Hij werd zwaar verminkt door een Amerikaanse legerauto naar het ziekenhuis gebracht “alwaar hij, voorzien van de H.H. Sacramenten der stervenden, van deze aarde heenging naar God, 3 november 1944.

Burgerslachtoffers 2e WOVerder staat op het bidprentje:
“Wederom een mooi jong huisgezin het offer van den wreeden onbarmhartigen oorlog. Opnieuw een jonge vrouw zonder echtgenoot, dien zij zoo hard noodig, een klein kind zonder een liefdevollen vader. Wat is de oorlog hard voor velen onzer! Wat slaat hij diepe ongeneesbare wonden in vele gelukkige gezinnen!”

Pieke werd getroffen door de scherven van een V-1 raket.

De V-1 en V-2 was volgens propagandaminister Joseph Göbbels het geheime wonderwapen. (De V staat voor “Vergeltung”.) Het bleek echter niet over de allesvernietigende explosiviteit te beschikken die nazi-Duitsland had verwacht. Historicus Dr. Dieter Hölsken uit het Duitse grensplaatsje Straelen zegt hierover:
“De V-1 was zó geconstrueerd dat de ontsteking van de springlading pas na een bepaalde vliegafstand werd geactiveerd, waardoor kon worden voorkomen dat het tuig niet op Duits grondgebied tot ontploffing kon komen.” De ontwikkeling van de eerste geleide (supergeheime) langeafstandsraketten Burgerslachtoffers 2e WOvond in eerste instantie plaats in Peenemünde op het Oostzeeschiereiland Usedom. De luchtmacht hield zich bezig met de V-1, ook wel vliegende bom genoemd, terwijl de landmacht al vanaf 1936 onder technische leiding van Werner von Braun “sleutelde” aan de V-2 7, een supersonische raket met een springlading van 976 kilo.
Hoewel de geallieerden er al vroeg na het uitbreken van de oorlog lucht van kregen, duurde het tot 1943 voor zij het onderzoekscentrum Peenemünde bombardeerden. Van Hitler is bekend dat hij al in een vroeg stadium zijn vertrouwen in het zogenaamde Wunderwaffenhad verloren: “Daarmee kunnen we de oorlog ook niet winnen”, zou hij zich ooit hebben laten ontvallen.

Burgerslachtoffers 2e WOAdrianus Weldam

Adrianus (Lange Janus) Weldam, geboren te Utrecht op 29 december 1915 en overleden op 3 november 1944. Janus was toen evenals Petrus Smeets aan het werk bij de spoorlijn in Rothem waar de V-1 ontplofte.

Burgerslachtoffers 2e WODrie maanden eerder was hij getrouwd met Maria Scheepers, roepnaam Sieke. “De eerste gelukkige lentedagen straalden over hun jong huisgezin. Het was een schoon gezin, waarin aan God de ereplaats werd gegeven. … Hoe troostvol is voor aldegenen die achterblijven de gedachte dat hij was een overtuigd katholiek, die voor zijn geloof uitkwam. In eenvoud en oprechtheid diende hij God.”

Burgerslachtoffers 2e WOOok is een anekdote bekend uit het boek “Een dag oorlog in Zuid-Limburg” van E.H. Bongers over de brug van Itterenwaarbij Lange Janus betrokken was:
“We hebben de mitrailleur uit de kazemat gehaald en boven op de dijk van de brug geplaatst. Plotseling kwam er een groen voertuig aan. Hoppen, Lange Janus en sergeant-majoor Dresen vuurden. Uit de auto zijn 5 man gesprongen. Vier zijn neergeschoten, de 5e is gevlucht. We hebben daarna steeds gevuurd. Er kwamen steeds meer Duitsers met motoren, auto’s en pantserwagens. Hoppen is op handen en voeten naar de brug gekropen om deze in de lucht te laten vliegen. De brug sprong niet onmiddellijk. Hij is daarna voor de 2e maal teruggegaan. De pantserwagens die aan de oostkant van het kanaal stonden vuurden op hem. Toen sprong plotseling de brug. Hoppen bevond zich er vlak vóór en sloeg door de luchtdruk achterover……”

Literatuuren bronnen

Boeken:

De Erebegraafplaats te Bloemendaal
Peter H. Heere                           2005

De kleine geschiedenis van Maastricht
Emile Ramakers                         2016

Dolmans Genealogie en familiegeschiedenis
J.H.M. Moers                              2003

Een dag oorlog in Zuid-Limburg
E.H. Bongers                            1990

Gulikers 1543-1983
Ber Gulikers                               1983

Maastricht, oorlogsgedenktekens,                   

Jef Bartelet                                  2014

Onze Dooden uit den Tweeden Wereldoorlog
L.H. Beurskens                           1947

Oorlogsduet tussen zuid en noord
Joop Geijsen                              1989

Dag/weekbladen:

De Limburger, Inkijk     Wonderwapens die te vroeg kwamen.
Theo Vincken                              25-3-1995

De Ster, Zicht op Maastricht   15-8-2008

De Trompetter Maaspost
Arie Voorzee                               13-8-2014

Brieven en e-mails van:

Agnes Baas-Rispens
Maria Bartholomeus
Lucie Jaspers-Paulussen

Websites:
www.dtvmovements.co.uk
www.militaryfactory.com
www.oorlogsbronnen.nl
www.oorlogsgravenstichting.nl
www.tweedewereldoorlog.nl
https://twitter.com/Hangar7Art
www.warcemetery.eu