Officiële beschrijving van het rijk:
Monumentnummer: 28080
Inschrijving register: 10 mei 1966
Omschrijving:
Hartelstein, hoeve van een afgebroken kasteel, waarvan de omgrachting nog bestaat; de gebouwen, XVII-XVIII, gelegen om een binnenplaats met op de Zuidhoek een rond torentje. Tegenover de ingang een vrijstaande schuur. XVIII B. In omlijsting toegangspoort sluitsteen met jaartal 1705. Vrijstaand bakstenen bakhuis.
Onderzoek Heemkunde
De eerste vermelding van zo’n 800 jaar geleden was “Hartard” zoals dit kasteel in de Middeleeuwen werd genoemd. De naam Hartelstein is wellicht te danken aan de bos- of zeer boomrijke omgeving. “Hartelt” betekent “bos” en “stein” is een “versterkt huis” of kasteel. Sinds het 4e kwartaal van de 14e eeuw woonde al families op dit landgoed. Het eerste schriftelijk levensteken van Hartelstein vinden we in 1365. Als Grootleen van Valkenburg was het toen in handen van de Heren van Schoonvorst. In 1381 was Engelbert van Schoonvorst eigenaar van Huis en Hof Hartelstein en in 1441 is Reinart van den Berghe “de man te Valkenborch van den hoeve van Hertesteyn und alle syne toebehoren.” Uit de betiteling Huis en Hof blijkt dat het bij Hartelstein behorende kasteel toen al bestond.
In 1567 lagen te Hartelstein Duitse landsknechten om het land tegen de oproer en de preken van de protestanten te beschermen. In 1598 schonk Isabella Clara Eugina, de erfdochter van koning Philips II van Spanje, Hartelstein aan baron Charles de Billehé.
In september 1627 was er Spaans voetvolk gelegerd en in 1629 het vendel van de baron De Meël onder sergeant De Borman. In 1686 is er sprake van een slotkapel. Zondermeer een teken dat het hier om een van de belangrijkere hoeven gaat. Iets wat ook valt af te leiden uit de aanwezigheid van een gracht en de legering van verschillende garnizoenen. De nazaten van baron de Billehé verkochten Hartelstein in 1694 aan de familie Dumont. Deze familie droeg het leen Hartelstein per acte van 6 december 1696 over aan Johan Bernard van Volckershoven, kwartiermeester generaal in dienst der Staten. De familie van Johan Bernard verkochten het pand in 1750 weer aan Willem van Mewen. Tegenover de hoeve staat een aparte schuur, waarschijnlijk uit de tweede helft van de 18e eeuw.
Wilt u meer lezen hierover, koop het boek van “Monumenten in Itteren” met veel unieke, historische foto’s via info@itteren.nl.
